Ngày 08.08.2019, tại thành phố Hồ Chí Minh, Bộ lao động thương binh xã hội – Cục trẻ phối hợp với Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD) tổ chức hội thảo về “Sự tham gia của truyền thông, báo chí trong công tác bảo vệ trẻ em” nhằm bồi dưỡng năng lực cho các nhà báo, phóng viên để nâng cao chất lượng và hiệu quả của báo chí trong việc đưa tin về trẻ em và bảo vệ trẻ em. Hội thảo do Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và Tổ chức cứu trợ trẻ em quốc tế hỗ trợ kinh phí tổ chức.
Truyền thông, báo chí tại Việt Nam có vai trò vô cùng quan trọng trong lĩnh vực bảo vệ Quyền trẻ em. Các tin bài về giáo dục trẻ, sự chăm sóc và quyền lợi của trẻ hay những vấn đề mà trẻ em đang gặp phải luôn là chủ đề bất tận, góp phần không nhỏ giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo vệ trẻ em, hướng đến những điều tốt đẹp nhất cho trẻ. Tuy nhiên, đưa tin về trẻ em là một trong những thách thức không nhỏ đối với các cơ quan báo chí và truyền thông.
Tác nghiệp về trẻ em – cuộc đấu tranh về trách nhiệm
Trẻ em là đối tượng được cả xã hội quan tâm, do đó, các vấn đề liên quan đến trẻ em luôn thu hút được sự chú ý của dư luận, đặc biệt các vấn đề về giáo dục, xâm hại trẻ gần đây có thẻ khiến dư luận dậy sóng. Vì đây là vấn đề được dư luận xã hội quan tâm, nên đôi khi việc áp lực đưa tin nhanh, nóng để đáp ứng nhu cầu cộng đồng có thể khiến báo chí vô tình xâm phạm quyền trẻ em, đặc biệt là xâm phạm đời sống riêng tư của trẻ em. Lấy ví dụ về thông tin và hình ảnh của em bé bị bỏ quên trên xe bus tại trường học và tử vong lan tràn trên báo chí và internet, hội thảo phân tích đây chính là khía cạnh đưa tin nóng, cộng đồng quan tâm, lấy được nhiều nước mắt và sự bức xúc của cộng đồng, tuy nhiên, dù em bé đã tử vong, đây vẫn là hành vi xâm phạm quyền riêng tư của em và gia đình em, có thể gây nên những hệ luỵ lâu dài cho hình ảnh và gia đình em bé.
Ở một khía cạnh khác, trong quá trình tác nghiệp để tạo nên những câu chuyện, những phóng sự hấp dẫn, phóng viên có thể “mặc kệ” những hành vi xâm hại diễn ra với trẻ trong thời gian dài, và quên đi trách nhiệm tố cáo, bảo vệ nạn nhân và công lý cho trẻ. Đôi khi, để truyền thông hiệu quả cho cả cộng đồng, chúng ta dựng phục lại câu chuyện mà nạn nhân trẻ em đã trải qua mà quên đi những tổn thương, sang chấn mà nạn nhân trẻ em sẽ phải gợi lại, và vô tình xâm hại các em một lần nữa. Chính vì thế, đây là thách thức cho các nhà báo trong việc đấu tranh về trách nhiệm để bảo vệ trẻ em.
Ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục trẻ em chia sẻ “Báo chí đóng vai trò truyền thông, không chỉ là đưa tin nóng, cung cấp các sản phẩm tác nghiệp công phu, thu hút công chúng, tạo dư luận, mà có có trách nhiệm của người bảo vệ công lý, bảo vệ quyền. Chính vì thế, báo chí cần có kiến thức, cũng cần có cả bản lĩnh để thực hiện trách nhiệm của báo chí trong truyền thông, của công dân để bảo vệ trẻ em”. Ông Nam cũng nhắn nhủ thông điệp “Tôi mong báo chí luôn cân nhắc suốt trong quá trình tác nghiệp “Tôi có đang vì lợi ích tốt nhất của trẻ em hay không”? Bảo đảm lợi ích tốt nhất cho trẻ em trong mọi quyết định, mọi khả năng, hoàn cảnh liên quan đến trẻ em”.
Ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục trẻ em
Chia sẻ thách thức của báo chí trong việc tôn trọng và bảo vệ trẻ em hiệu quả, bà Nguyễn Ngân – phóng viên Đài truyền hình Việt Nam chia sẻ những khó khăn, trở ngại, các nguyên tắc và cả các lỗi của báo chí trong truyền thông, đưa tin về trẻ em. Bà Ngân cũng nhấn mạnh có các “ranh giới” rất mong manh giữa đúng và sai trong các tranh luận về nghiệp vụ báo chí bảo vệ trẻ em không có gì hoàn toàn đúng hay hoàn toàn sai, nhưng nhà báo có tâm cần phải đặt lên trên hết lợi ích của trẻ để có thể viết bài có trách nhiệm. Chúng ta đừng quên bài viết của mình có thể gây ảnh hưởng cho trẻ, có thể làm xáo trộn toàn bộ cuộc sống và ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ hoặc ảnh hưởng sâu sắc, các vết thương theo gia đình đến suốt cuộc đời. Chúng ta không được lợi dụng sự trong sáng và lòng tin của trẻ và gia đình trẻ”.
Bà Nguyễn Phương Linh – Viện trưởng MSD kết luận “Truyền thông về chủ đề trẻ em dễ mà rất khó, đôi khi đó là sự day dứt và đấu tranh giữa nghiệp vụ của nhà báo và trách nhiệm của một công dân trong bảo vệ trẻ em. Nhà báo có trách nhiệm trong việc góp phần xây dựng một hệ sinh thái bảo vệ trẻ em, chính vì thế, nhà báo cần có hiểu biết về quyền trẻ em, xác định cái tâm cái tầm của mình và có chiến lược lâu dài, sự bền bỉ và tâm huyết của những ngòi bút quyết tâm bảo vệ trẻ em trên cả 3 cấp độ: giáo dục phòng ngừa, hỗ trợ và can thiệp”.
Đạo đức trách nhiệm của người làm truyền thông – trách nhiệm cũ, thách thức mới
Báo chí thời đại ngày nay gặp rất nhiều thách thức, bị cạnh tranh với mạng xã hội. Mạng xã hội đưa tin rất nhanh, tin tức đến từ cuộc sống và mỗi công dân đều có thể trở thành người đưa tin và ảnh. Phải cạnh tranh với mạng xã hội, báo chí đứng trước thách thức trong việc có chạy theo dư luận sôi động trêm mạng xã hội, sức ép về mặt tốc độ để chạy theo những tin “giật gân” mà không bị bỏ rơi lại phía sau sự quan tâm của cộng đồng. Báo chí rất khó giữ vững trách nhiệm đạo đức của người làm báo trong bảo vệ trẻ em, đưa tin vội vàng, không kịp kiểm chứng, thậm chí lấy nguồn từ mạng xã hội. Thảo luận trong hội thảo, các đại biểu nói đến những nguyên tắc đạo đức của người làm báo, phải đảm bảo không đánh mất đạo đức trách nhiệm bảo vệ trẻ em của mình trong thời đại mạng xã hội. Nhà báo – tiến sỹ Hồ Bất Khuất chia sẻ “Báo chí phải chuyển từ mô tả, phản ánh, phê phán sang đưa ra các giải pháp cụ thể”. Ông Nguyễn Đình Thành, Giám đốc điều hành CSCI Indochina khuyến nghị “Tính chân thực trên mạng xã hội là quá xa xỉ, báo chí cần giữ được cái chất của mình. Báo chí cần đóng vai trò định hướng thông tin, điều chỉnh các thông tin sai, lệch chuẩn; lên án các hành vi xâm hại, tác động tiêu cực đến trẻ em; có trách nhiệm trong việc lựa chọn thông tin tích cực, lành mạnh hỗ trợ phát triển nhân cách trẻ và đặc biệt là khuyến khích xã hội và công dân hành động vì trẻ em”.
Truyền thông bảo vệ trẻ em trên ba cấp độ – vì lợi ích tốt nhất của trẻ
Hội thảo thảo luận nhiều vấn đề liên quan đến bảo vệ trẻ em, đặc biệt trong chuyên đề truyền thông bảo vệ trẻ em khỏi xâm hại, bạo lực, trừng phạt thể chất tinh thần trẻ em, và phòng chống lao động trẻ em. Để báo chí bảo vệ trẻ em hiệu quả, hội thảo đã thảo luận đưa ra giải pháp trong việc truyền thông bảo vệ trẻ em trên 3 cấp độ: Phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp, trong đó báo chí đóng vai trò quan trọng nhất trong truyền thông, xây dựng môi trường sống an toàn, lành mạnh cho trẻ em, giảm thiểu nguy cơ trẻ em bị xâm hại hoặc rơi vào hoàn cảnh đặc biệt. Các đại biểu cũng đưa ra giải pháp trong việc xây dựng một bộ quy tắc ứng xử có những chỉ dẫn mang tính cam kết của cá nhân và tổ chức làm báo chí/ truyền thông liên quan đến trẻ em.
